Filmen als verander-interventie.
Ruim shot: zaal gevuld met mensen, vrouw in gele broek staat voor de beamer. Zij praat, terwijl ze haar telefoon laat zien.
Camerabeweging naar de zaal: mensen bukken naar tassen, pakken hun telefoon, staan op.
Camera zoomt in: telefoon close in beeld. Op de telefoon zijn lopende voeten te zien. Sneakers, in de zon. Grijze betonnen ondergrond.
Ik geef een workshop op het Corporate Bodies filmfestival (op 27 september 2018 georganiseerd door de Orde voor Organisatieadviseurs en het Lectoraat Change management van de Haagse Hogeschool). We gaan niet naar film kijken, maar film maken, besluit ik stoer. In het lectoraat onderzoek ik namelijk hoe je met film-maken, kan interveniëren in organisatieverandering. Dus dat probeer ik hier dan ook meteen uit.
Als de deelnemers hun eerste opdracht ‘maak een filmpje van één minuut waarin je laat zien wat jou hier opvalt’, aan elkaar laten zien, ontstaan geanimeerde gesprekken die ik door tijdsdruk moet onderbreken. Het blijkt aantrekkelijk om letterlijk andere perspectieven te zien.
Wat zouden we hiervan in organisaties met onze herhalende discussies en vast gegraven standpunten kunnen leren? Ik vermoed dat filmen een inspirerende tegenervaring kan bieden.
De volgende opdracht is om in drietallen een filmpje te maken. We gaan nog steviger in de schoenen van de filmmaker staan.
Alle ingrediënten die een filmer gebruikt, zijn middelen om betekenis te geven. Dat klinkt ingewikkeld. Het is dichterbij dan je denkt. Het leuke is, dat je als kijker dit soort betekenisgeving naadloos herkent. Soms bewust, vaker onbewust. De filmer is een grote manipulator:
Hij zoomt in en dwingt je iets van dichtbij te zien.
Hij geeft je overzicht door ruime shots. Eventueel vanuit een drone.
Hij zet de camera stil en geeft je rust.
Hij beweegt de camera zodat jij als kijker je een achtervolger wordt, of zelfs zo dichtbij dat je je de hoofdpersoon voelt.
De filmer is de afstandelijke interviewer die je nooit te zien krijgt. Hij waant zich een god.
Hij laat zichzelf zien en maakt contact met jou, de kijker. Hij kijkt recht in de camera en daarmee in jouw ogen.
De filmer zet spannende muziek onder de scene, waardoor jij, de kijker je adem inhoudt.
Hij voegt een VoiceOver toe, waardoor hij jouw gedachten bepaalt. Jij stelt je kritische vragen, die de VoiceOver je influistert. Of je leeft mee met het meisje dat de hoofdpersoon ooit was.
We denken nog steeds dat filmen iets objectiefs is. Niks zo gekunsteld en subjectief. De wereld waar je als kijker instapt, sleurt je een andere werkelijkheid in. Dat blijkt uit de resultaten die deze deelnemers in een half uur laten zien. De krachtige beelden, uitgesproken keuzes, roepen vragen op bij de onderzoekende kijkers. Dat hebben we nodig in de taaie complexe verander-vragen van deze tijd. Geen grote oplossingen, maar kleine impact-volle openende verhalen.
Ik realiseer me dat ik heb onderschat hoe filmisch kijken en denken inmiddels in ons DNA zit. We zijn er veel meer mee doordrongen dan ik dacht. Iedereen kan filmen zo blijkt. Dat wordt de basis van mijn film-onderzoek. Ik geloof erin en heb steeds meer zin om een documentaire als verander-instrument met en door betrokkenen te maken. Iedereen is filmer en elke organisatie een doorlopend spannend verhaal.